Ouderenweek 2024

‘Bepaal je eigen verhaal’
De Ouderenweek, een initiatief van de Vlaamse Ouderenraad, loopt dit jaar van 18 tot 25 november en heeft als thema ‘Bepaal je eigen verhaal’. Met die campagne zette zij tussen maart 2023 en maart 2024 de toekomst van de ouderenzorg nog meer op de kaart. De Ouderenraad organiseerde in aanloop naar de Ouderenweek denkmomenten om te weten te komen wat er leeft bij senioren, vooral dan op vlak van wonen en zorg, participatie en inspraak. Volgens de Ouderenraad wordt het dringend tijd dat we als samenleving deze ideeën van ouderen aangrijpen en nadenken over de toekomst van de ouderenzorg

Uitdaging
De vergrijzing, en daarbij horende ouderenzorg, wordt een van de grootste uitdagingen van de komende jaren. De gezondheidszorg wordt steeds beter, waardoor mensen langer leven. Maar met die langere levensduur worden mensen ook steeds meer geconfronteerd met ernstige en chronische ziektes. Ouderen met een chronische ziekte krijgen vaak intensieve en belastende behandelingen. Meestal vanuit de overtuiging dat mensen zo lang mogelijk willen leven, maar het is niet zo zeker dat iedereen dat wil. Er zijn mensen die ‘wachten’ op hun einde. Eén van de opvallendste zaken die in het debat telkens terugkeert, is de vraag om de regie over het leven in eigen handen te blijven houden of toch op z’n minst inspraak te hebben. Zo willen zij ook meepraten over levenseinde.

Een gevoelige snaar
In april van dit jaar deed Luc Van Gorp, voorzitter van de CM, een opvallende uitspraak in het kader van een studie naar het gezondheidsprofiel van oudere CM-leden. De uitspraak “Wie levensmoe is, moet uit het leven kunnen stappen” zorgde voor veel ophef en veel vragen. Hij had het in het interview meer bepaald over de vraag of we levenskwaliteit (een zinvol leven) niet moeten verkiezen boven levenskwantiteit (een lang leven).

Een zinvol leven
Kwaliteit van leven kenmerkt zich volgens de deelnemende ouderen aan de denkmomenten niet alleen door een goede gezondheid, maar ook door je goed voelen, sociale relaties hebben, omringd zijn, actief zijn, andere mensen helpen en in een fijne en vertrouwde buurt wonen. “We moeten onze samenleving op zo’n manier inrichten dat mensen zo lang mogelijk kwaliteitsvol kunnen leven. Uiteraard betekent dit dat we moeten investeren in de gezondheid en de zorg voor ouderen, maar het is veel meer dan dat. We moeten ook het kader creëren waarin mensen mantelzorg kunnen bieden, we moeten inzetten op zorgzame buurten, we hebben nood aan een sterk middenveld dat zinvolle activiteiten kan opzetten, we moeten ervoor zorgen dat ouderen een plek hebben waar ze graag wonen en we moeten extra inspanningen leveren voor hen die kwetsbaar zijn”, aldus Luc Van Gorp.

Waardig levenseinde
Volgens diezelfde denktank klinkt ook steeds prominenter de vraag naar een kader rond ‘voltooid leven’. Wanneer mensen zelf aangeven dat ze op leeftijd een stervenswens hebben, dan moeten ze daar op een waardige manier voor kunnen kiezen. “Maar ook als er geen sprake is van ondraaglijk lijden of slechte levenskwaliteit, moeten mensen die levensmoe zijn de vrijheid hebben om hun leven te beëindigen. We moeten mensen toelaten aan te geven dat het goed is geweest. Dan moet je het leven teruggeven”, zo verwoordt Luc Van Gorp het. Voltooid leven hoeft geen negatief begrip te zijn. Geen harde euthanasie – want dit schrikt mensen dan weer af – maar een zachtere vorm, voor mensen die het gevoel hebben dat hun leven voltooid is. Veel ouderen zijn levensmoe. Waarom zou je zo’n leven nog per se willen rekken?

Vraag

We legden de vraag ‘Moeten ouderen die levensmoe zijn de mogelijkheid krijgen om uit het leven te stappen?’ voor aan ons (iets ouder) lezerspubliek. Hoe staan zij tegenover deze uitspraak? Of zien ze het anders? Of nog ‘Wat maakt het leven de moeite waard om geleefd te worden?’ We mochten enkele reacties ontvangen van (plaatselijke) senioren en laten u graag meelezen.

“Wij begrijpen niet hoe die man, als voorzitter van de CM, een dergelijke uitspraak deed. Voor onszelf hebben wij, in samenspraak met de huisarts, een zorgvolmacht opgemaakt. Er dienen geen nodeloze therapieën aangehouden te worden eens het levenseinde nadert. Euthanasie vinden wij niet nodig. Dit wil niet zeggen dat wij geen begrip kunnen opbrengen voor mensen die op een moment hiervoor kiezen. Zij kunnen hun reden hebben. Wie zijn wij om hierover te oordelen.” (Leen & Fernand)

“Ik vind de uitspraak van Luc van Gorp wat ‘ongelukkig’. Bij ontmoetingen (vanuit Samana) met ouderen die naar hun levenseinde toeleven of in eenzaamheid belanden en nog weinig tot geen levensvreugde meer ervaren, is  er wel degelijk een wens om te sterven. Zij vinden geen zin meer in het leven, maar sommigen zijn wel dankbaar dat ze er nog zijn. Wij kennen iemand die iedere avond voor het slapen gaan een gebedje doet om deze nacht stilletjes ‘te mogen gaan’. Als de wens om te sterven er is – ook al zijn ze met goede zorg omringd – ligt het voor mij in het verlies van hun zelfstandigheid, het ‘afgeven’ van hun kunnen. Beslissingen worden in hun plaats genomen, vele van deze mensen hebben het gevoel ‘geleefd te worden’. Dit betreft niet alleen mensen die in een WZC verblijven, maar ook mensen die thuis alleen zonder hun partner verder moeten leven. Machteloosheid, je zorgen en gevoelens met niemand kunnen delen, zich onbegrepen voelen, de zin van hun bestaan, hun leven verliezen. Sociale contacten zijn belangrijk, iets betekenen en doen in het verenigingsleven geeft mijn leven zin. Ook familie is voor mij zeer belangrijk, bijeenkomsten, feestjes, samen iets vieren, samen afscheid nemen, familiemomenten die verbindend zijn.

Mijn zus is na opname in de kliniek na 2 maanden in een WZC geplaatst, eigenlijk totaal tegen haar wil, maar lichamelijke beperkingen lieten alleen wonen niet meer toe. Het aanvaardingsproces verloopt moeizaam, maar lichtpuntjes zijn de bezoekjes van de kinderen, de vrienden, broers en zussen. Uit gesprekken komt ook bij haar de vraag naar de zin van haar leven uitdrukkelijk naar voor.” (Hubert)

“Verbijstering ,ongeloof, boosheid! Worden ouderen aanzien als een wegwerpproduct die geen enkele zin in het leven meer hebben? Hen voorstellen om met een spuitje stil te verdwijnen uit het leven? Is daarmee alles gezegd? Falen we niet in onze samenleving wanneer mensen levensmoe worden en het gevoel krijgen in de weg te lopen omdat ze niet meer nuttig zijn? Heeft niet ieder van ons de opdracht om te pogen deze mensen nabij te zijn? Nabijheid van familie, kennissen, medemensen en samenleving, kan een rol spelen, oog hebben voor mensen die in eenzaamheid verkeren kan al een eerste stap zijn om hen te laten voelen dat hun leven nog zinvol is. Waar vroeger de geestelijken van de parochie deels deze taak opnamen om deze mensen op te zoeken wordt deze taak nu overgenomen worden door hulpverleners en verenigingen. De inzet van deze mensen is lovenswaardig.” (Madeleine)

“Over die uitspraak van de voorzitter van de CM, een christelijke organisatie, die zich engageert om mensen in hun kwetsbaarheid bij te staan, sta ik op zijn minst verbaasd. Voor mij is dat wel degelijk in tegenspraak met de boodschap van Jezus in het evangelie. Het evangelie waarop ons christen-zijn gebaseerd is als navolging van Jezus, die in het Johannesevangelie zegt: “Ik ben gekomen opdat zij leven zouden bezitten en wel in overvloed.” (Joh.10,10), heeft een boodschap van leven en niet van uit het leven stappen. Wie zich als christen bekent of een organisatie die zich christelijk noemt, moet al het mogelijke doen om zelf zinvol te leven en anderen bij te staan opdat ook zij echt zouden kunnen leven. Het komt steeds weer op hetzelfde neer dat je je angstige en zelfzuchtige ik-gerichtheid moet durven loslaten en overstijgen om op een creatieve wijze vooral kwetsbare mensen nabij te zijn en bij te staan. In plaats van kwetsbare mensen onverschillig of gemakzuchtig voorbij te lopen, je laten raken door hun nood en er een antwoord op geven dat leven kan betekenen. Als iemand van welke leeftijd dan ook sporen vertoont of signalen uitzendt van levensmoeheid of zich uitspreekt om uit het leven te stappen, kan dat veeleer een nood-schreeuw zijn om leven dan om de dood. We moeten niet te vlug denken of ons goedkoop er van afmaken dat dit alleen moet gebeuren door professionele hulp. Iedereen is in staat om een gebaar te stellen van ‘kleine goedheid’ die het verschil kan maken. Als mens en nog meer als christen zijn wij behoeders van onze zusters en broeders. De komende Warmste Week tegen eenzaamheid mogen ons oproepen en uitdagen tot concreet handelen.” (zuster Caroline)

“Wat betekent levensmoe? Op welke ouderdom? In welke omgeving? In welke omstandigheden? Wie ben ik om over een beslissing van een mens te oordelen of zijn keuze te veroordelen? Voor dokters en zorgpersoneel is dit ook een groot gewetensprobleem. Ze studeren jarenlang om levens te redden en worden nu gevraagd aan het leven een einde te maken. Ik werk als vrijwilliger in een WZC en heb ondertussen veel mensen zien vertrekken… Zo is er onlangs een man van 92j. die bedlegerig was, omringd door de arts en zijn kinderen, stilletjes uit het leven gestapt. “Ik heb het gehad”, zei hij. Hij was levensmoe en was niet gelukkig na het verlies van zijn vrouw. Ook mijn schoonvader heeft na een operatie aangegeven dat hij graag geleefd heeft, maar dat de dokters alle verdere onderzoeken mochten stopzetten en er nu enkel maar moesten voor zorgen dat hij niet te veel pijn leed. Twee weken later is hij overleden omringd door zijn kinderen en kleinkinderen. Anderzijds is er mijn 93-jarige zus die al drie jaar op haar ‘sterfbed’ ligt. Ze leeft continu met zuurstof en wordt gevoed via een neussonde, die ze telkens weghaalt. Haar handen werden vastgebonden. Maar zij kan thuis verblijven met kinderen in de nabije buurt en de financiële mogelijkheid voor 3 verzorgers die dag en nacht bij haar blijven. Levenskwaliteit? Hoe sta ik er tegenover? We moeten elke persoon als uniek beschouwen! Geen meedogenloze therapeutische hardnekkigheid, een mens heeft het recht op sterven. In mijn levenservaring: waar liefde en tederheid is, gebeurt het op een vredige manier. In onze samenleving is individualisme een realiteit. Voorzichtigheid is geboden, er mogen geen lichtvaardige beslissingen genomen worden en er dient diep respect te zijn voor het menselijk leven. De wetten in België pleiten voor voorzichtigheid, nooit kan een arts alleen beslissen om euthanasie toe te passen. We moeten streven naar de zo juist mogelijke beslissing waarbij het welzijn en de vraag van de persoon in kwestie centraal dienen te staan. Het mag nooit de beslissing zijn van één persoon.” (Lucia)

“Het is te zien wat men verstaat onder levensmoeheid. Alle mensen met een lichte of zware handicap, jong of oud, zouden de zin van hun leven niet meer zien en er een eind aan maken. Er bestaat toch ook iets als ‘palliatieve zorg’ als het echt nodig is? De uitspraak om een eind te maken aan je leven is zo delicaat. Bij hevige pijnen misschien en onnodige verlenging van het leven met nieuwe medicatie of operaties? Waar ligt de grens?” (Jacqueline)

“Kwaliteit van leven noemt men dat. Maar kwaliteit van leven is een relatief begrip. De levenskwaliteit van iemand in de gevangenis is helemaal anders dan iemand die in een luxevilla woont. Iemand met een handicap heeft al andere criteria voor kwaliteit van leven dan iemand die topsport doet. Een kleuter of jongeling heeft al een andere opinie over zijn kwaliteit van leven dan iemand van 90 jaar, die motorische problemen heeft, nierinsufficiëntie heeft en potdoof is …
Ik heb een broer gehad met terminale nierinsufficiëntie, gestorven op 51-jarige leeftijd, bij wie in de laatste 20 jaar van zijn leven meer dan 40 operaties waren uitgevoerd en iedereen dacht en zei: ‘Het zou toch beter zijn dat hij dood ware, met al zijn miserie.’ Maar Jan, zo heette hij, zei: ‘Iedere morgen dat ik wakker wordt, ben ik blij dat de zon opnieuw is opgestaan…’ Iemand die onmenselijk, onverbeterbaar afziet, zowel psychisch, als fysisch, moet niet nodeloos in leven worden gehouden, maar moet ook niet nodeloos worden ‘vermoord’. Levensmoeheid kan veroorzaakt zijn door verschillende oorzaken, zowel fysisch, psychisch als sociaal en eerst moeten die oorzaken worden nagekeken en eventueel worden
bijgesteld en opgevangen.” (Paul)

“Nee, we mogen het lijden van mensen niet minimaliseren of er ons hart voor sluiten… Integendeel, het vraagt concreet mee-lijden, mee-dragen, en zo mogelijk eerst mee-voorkomen dat iemand lijdt en zelf het zeker anderen het niet aandoen. Anderzijds worden wij uitgenodigd door Jezus, de Christus, verder te kijken dan naar wat alleen te zien is… concreet lijden van ’n medemens. Als mens hebben wij het leven ‘ontvangen’ van ouders, maar verder bekeken, van de Levengever. Ook Hem en hen komt daarvoor erkenning en dank toe. Zo zijn wijzelf als mens, geen eigenaar van eigen leven, en mogen wij het beschouwen als ‘toevertrouwd’. Het vraagt zeker dat wij er alles voor doen om het te laten groeien en bloeien… maar het is ook beperkt en het zal ook eindigen, voor velen niet zonder pijn. De man van Nazareth, die wij willen navolgen, vond het de moeite waard alles over te hebben – zelfs lijden en dood – om in dienst te leven van God en medemens. Hij geloofde dat de uiteindelijke zin van het leven, ook geschonken wordt in relatie met anderen, met de Andere… ook al is dit nu niet te zien, wat dat zal betekenen na de dood. Zelf beslissen uit het leven te stappen… het is een mogelijkheid waar ook een lijdende medemens kan voor kiezen. Maar als christengemeenschap mogen wij mensen bemoedigen mee te hopen en te geloven, dat lijden en dood niet het einde is, aldus het levensgetuigenis in oord en daad van Jezus, de Christus. Het houdt tevens de taak in van de christengemeenschap de lijdende met alle wijsheid, wetenschap en vooral medemenselijkheid en liefde, nabij te zijn, zoveel mogelijk het lijden mee te dragen… eens het voor iemand realiteit is. Wat mij treft is dat ik soms nabestaanden van lijdende mensen hoor getuigen dat zij er alles voor over hebben, hun dierbare alle mogelijke zorgen te (laten) schenken. Dat zij wensen dat deze niet uit het leven stapt omdat hij meent hen ‘tot last’ te zijn… Integendeel, die nabestaanden getuigen dat zij uit echte ‘liefde’ heel veel over hebben voor hun blijvende nabijheid… weliswaar door verlichting van hun lijden door verantwoordelijke medische hulpmiddelen.

Is leven met groot lijden nog de moeite waard?

In de mate de lijdende mens, ware nabijheid, meegedragen verbondenheid in pijn ervaart van geliefden, zal het voor hem wellicht draaglijker worden. Het zal wel ontvankelijkheid voor die nieuwe manier van bemind worden vragen (liefde), en veel geloof en hoop van de zieke zelf, in de levensboodschap die Jezus, de Christus, voorgeleefd heeft, en gesproken heeft over wat wij niet zien: geheeld, verrezen, heil-vol hemels leven over de dood heen.” (Cor, sdb)

“Als iemand erg lijdt, geconfronteerd wordt met veel uitzichtloze medische ingrepen en daardoor echt levensmoe is , vind ik dat hij of zij uit het leven moet kunnen stappen. Maar, wat is echt levensmoe? Dat zal verschillen van persoon tot persoon. Belangrijk is ook om daarover met je naasten te kunnen spreken en samen een beslissing te nemen. Het moet wel dubbel moeilijk zijn voor zij , die helemaal alleen zijn.” (Andre)

Het verhaal is nog lang niet uitverteld. De Vlaamse Ouderenraad laat het thema dus nog niet los. Hopelijk doen wij dat ook niet! Een welgemeende dankjewel aan zij die zorgden voor de nodige input. Een artikel rond ‘eenzaamheid’ zal verschijnen in december n.a.v. De Warmste Week.

(Johan Vervaeke)

(bron: Over de campagne – Bepaal je eigen verhaal, Thomas-website)

Omslagfoto: freepik.com